Dzieci w spektrum autyzmu mogą mieć trudności z porozumiewaniem się – zarówno w mowie, jak i w rozumieniu komunikatów innych osób. Nie oznacza to jednak, że nie chcą się komunikować. Często po prostu potrzebują innych narzędzi, więcej czasu i naszego zrozumienia. Jako specjaliści, nauczyciele i rodzice możemy bardzo wiele zrobić, by stworzyć przestrzeń do lepszej i skuteczniejszej komunikacji.
Oto najważniejsze zasady, które warto wdrożyć:
1. Obserwuj i poznaj sposób komunikacji dziecka
Każde dziecko komunikuje się inaczej. Jedno może mówić płynnie, ale mieć trudność z rozumieniem emocji czy intencji innych ludzi. Inne może nie mówić wcale, ale porozumiewać się gestami, obrazkami, a nawet zachowaniem.
👉 Dlatego pierwszym krokiem jest uważna obserwacja – jak dziecko wyraża potrzeby? Jak reaguje na różne formy komunikatów – słowa, obrazy, dźwięki, dotyk?
👉 Warto prowadzić notatki i dzielić się spostrzeżeniami z innymi opiekunami lub specjalistami – im więcej wiemy o dziecku, tym skuteczniej możemy się z nim porozumieć.
2. Stosuj jasny, prosty i konkretny język
Dzieci z autyzmem często interpretują świat bardzo dosłownie. Metafory, przenośnie, ironia – mogą być niezrozumiałe i frustrujące. Używaj prostych słów i jednoznacznych komunikatów.
✅ Mów krótko: „Załóż kurtkę” zamiast „Może już czas pomyśleć o wyjściu i założeniu czegoś cieplejszego”.
✅ Unikaj wielu poleceń naraz – lepiej rozdzielić komunikaty: „Załóż kurtkę. Teraz buty.”
To, co dla dorosłego jest naturalne, dla dziecka z ASD może być zbyt skomplikowane poznawczo.
3. Używaj wspomagających form komunikacji (AAC)
Alternatywne i wspomagające sposoby komunikacji (AAC) to narzędzia, które umożliwiają dzieciom przekazywanie informacji, emocji i potrzeb bez użycia mowy lub w jej ograniczonym zakresie.
👁️🗨️ Mogą to być:
- obrazki (np. system PECS),
- gesty (Makaton, język migowy),
- piktogramy,
- aplikacje na tabletach.
Dla wielu dzieci to ogromne ułatwienie w codziennym życiu i sposób na wyrażenie siebie. Warto uczyć się tych form komunikacji razem z dzieckiem i stosować je konsekwentnie w różnych sytuacjach.
4. Daj dziecku czas na reakcję
Przetworzenie komunikatu może zająć dziecku więcej czasu niż dorosłemu. Milczenie nie musi oznaczać braku zrozumienia. Dziecko może po prostu analizować słowa, układać odpowiedź lub potrzebować chwili, by się przełączyć między działaniami.
⏳ Dajmy mu ten czas. Nie przerywajmy, nie powtarzajmy zniecierpliwionym tonem.
🌱 Spokojne oczekiwanie uczy, że komunikacja nie musi być natychmiastowa i daje przestrzeń na rozwój.
5. Zwracaj uwagę na komunikację niewerbalną
Dziecko może nie mówić, ale ciągle się komunikuje. Jego ciało, ruchy, mimika, sposób poruszania się, unikanie kontaktu wzrokowego – to wszystko formy przekazu.
📌 Przykład: dziecko zakrywające uszy może nie wyrażać „bólu”, ale sygnalizować nadmiar bodźców dźwiękowych.
📌 Unikanie kontaktu wzrokowego nie oznacza braku zainteresowania – może być sposobem na skupienie się na komunikacie słownym.
Zamiast oczekiwać zachowań typowych, uczmy się rozpoznawać indywidualne formy ekspresji dziecka.
6. Buduj przewidywalność poprzez wizualizacje
Dzieci w spektrum często lepiej funkcjonują, gdy wiedzą, co je czeka. Brak przewidywalności wywołuje lęk, frustrację i może prowadzić do trudnych zachowań.
🎯 Pomocne są:
- plany dnia (z obrazkami, zdjęciami, symbolami),
- zegary lub minutniki wizualne,
- plansze z krokami (np. „jak myjemy ręce”),
- ikonki symbolizujące nadchodzące zmiany.
Wizualizacje dają dziecku poczucie kontroli i bezpieczeństwa – fundament skutecznej komunikacji.
7. Unikaj pytań otwartych i zbyt wielu opcji
Zbyt rozbudowane pytania lub zbyt wiele wyborów może przeciążać poznawczo dziecko z autyzmem. Może nie wiedzieć, czego się od niego oczekuje albo poczuć się przytłoczone.
❌ „Co chcesz dziś robić?”
✅ „Chcesz rysować czy układać puzzle?”
Ograniczenie opcji nie ogranicza wolności – daje bezpieczeństwo i ułatwia podjęcie decyzji.
8. Uznawaj każdą próbę komunikacji
Dzieci z autyzmem potrzebują pozytywnego wzmocnienia za próby porozumienia – niezależnie od tego, czy były zgodne z oczekiwaniami dorosłego.
💬 Jeśli dziecko pokazuje obrazek, gestykuluje, wskazuje palcem – odpowiedz na to i nazwij to, co wyraża.
💡 „Widzę, że pokazujesz na sok. Chcesz się napić? Proszę, oto sok!”
W ten sposób wzmacniasz motywację dziecka do dalszych prób komunikacji.
9. Bądź uważnym słuchaczem
Czasem zachowanie dziecka niesie za sobą bardzo ważny komunikat. Agresja, płacz, krzyk – mogą być objawem frustracji, bólu, lęku, głodu, przeciążenia sensorycznego.
👂 Zamiast skupiać się na formie, pytaj:
❓ Co dziecko może próbować mi przekazać?
❓ Czy coś się zmieniło w jego otoczeniu?
Taka uważność pozwala na lepsze zrozumienie dziecka i szybsze reagowanie na jego potrzeby.
10. Współpracuj ze specjalistam
Dziecko z autyzmem potrzebuje spójnego podejścia w domu, przedszkolu, szkole i terapii. Kluczowa jest współpraca z:
- logopedą,
- psychologiem dziecięcym,
- pedagogiem specjalnym,
- terapeutą integracji sensorycznej.
Na zakończenie
Dostosowanie komunikacji do potrzeb dziecka z autyzmem to proces – wymaga czasu, otwartości i elastyczności. Ale to również ogromna szansa na zbudowanie prawdziwego kontaktu, opartego na zaufaniu i zrozumieniu.